Άρθρο της Μιράντας Ξαφά*
Οι παρατεταμένες διαπραγματεύσεις με τους πιστωτές με στόχο να ολοκληρωθεί η δεύτερη αξιολόγηση για το τρίτο bailout της Ελλάδας μοιάζει όλο και περισσότερο με την καταστροφική αντιπαράθεση που υπήρξε με τους πιστωτές το α’ εξάμηνο του 2015 και που οδήγησε τη χώρα στο χείλος του Grexit. Τότε, η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση της ριζοσπαστικής Αριστεράς με επικεφαλής τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα αντιμετώπισε τους δανειστές με αίτημα τη διαγραφή του χρέους και το τέλος της λιτότητας. Αλλά ο Τσίπρας πήρε αρκετό θάρρος και το «παιχνίδι της κότας» - ένα γνωστό μοντέλο σύγκρουσης δύο παικτών στη θεωρία παιγνίων – τελείωσε με μια πολιτική αυτοκτονία: μια τρίτη συμφωνία διάσωσης με μέτρα σκληρής λιτότητας, capitali controls και μια ύφεση τύπου double dip. "Τι μάθαμε; Ότι όταν έχεις μεγάλα αιτήματα, ο συμφιλιωτικός τόνος θα σε πάει πιο μακριά από ό,τι η ακροσφαλής διπλωματία», σύμφωνα με την Νομική Σχολή του Χάρβαρντ, η οποία κατέταξε την διαπραγματευτική προσέγγιση της «κότας» που χρησιμοποίησε η Ελλάδα ως τη χειρότερη διαπραγματευτική τακτική του 2015.
Ο Τσίπρας δεν έχει «περάσει» ακόμη αυτό το μάθημα. Έχοντας διανύσει ένα πρωτοφανές 14μηνο κλείνοντας την πρώτη αξιολόγηση του προγράμματος, εμφανίστηκε αποφασισμένος να κλείσει την δεύτερη αξιολόγηση έως τις 5 Δεκέμβρη του 2016 στη συνεδρίαση του Eurogroup, ενώ, επίσης, ήλπιζε να λάβει μια δέσμευση για την ελάφρυνση του χρέους που θα επιτρέψει στην Ελλάδα να συμπεριληφθεί στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης (QE) της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ).
Το Eurogroup όμως έκρινε ότι η Ελλάδα δεν είχε σημειώσει επαρκή πρόοδο όσον αφορά τις μεταρρυθμίσεις για να «δικαιούται» μια ανακούφιση του χρέους και κάλεσε την Ελλάδα να συνεχίσει τις διαπραγματεύσεις με την τρόικα προκειμένου να επιτευχθεί συμφωνία σχετικά με τα δημοσιονομικά μέτρα ώστε να πετύχει πρωτογενές πλεόνασμα 3,5% για το 2018 και μετά.
Κάποιες μέρες αργότερα, ο πρωθυπουργός συνέχισε τη ρητορική της αντιπαράθεσης και πρόσφερε ένα επίδομα στους συνταξιούχους χωρίς να έχει διαβουλευτεί πρώτα με τους δανειστές. Με το επίπεδο της εμπιστοσύνης σε ιστορικά χαμηλά, τα βραχυπρόθεσμα μέτρα ελάφρυνσης του χρέους για τα δάνεια που παρέχονται από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ESM), τα οποία είχαν συμφωνηθεί στο Eurogroup στις 5 Δεκεμβρίου, τέθηκαν σε αναμονή. Έως τη συνεδρίαση του Eurogroup στις 20 Φεβρουαρίου του 2017, εφαρμόστηκαν ορισμένα μέτρα ώστε να επιμηκυνθεί η ωρίμανση του ελληνικού χρέους που έχει χορηγηθεί από τον ESM - που αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος του δημόσιου χρέους της Ελλάδας - και να μειώσει τον επιτοκιακό κίνδυνο. Επιτεύχθηκε κατ 'αρχήν συμφωνία για μέτρα τα οποία θα διατηρούν το πρωτογενές πλεόνασμα και πέρα από την περίοδο του προγράμματος.
Η τρόικα επέστρεψε στην Αθήνα στα τέλη Φεβρουαρίου, σε μια προσπάθεια να υπάρξει πρόοδος προς την ολοκλήρωση της δεύτερης αναθεώρησης πριν τη διευθέτηση των πληρωμών ύψους από 7,4 δισ. ευρώ για την εξυπηρέτηση του χρέους στα μέσα Ιουλίου, για τις οποίες η Ελλάδα δε θα είναι σε θέση να ανταποκριθεί χωρίς εξωτερική χρηματοδότηση. Αναγνωρίζοντας τους πολιτικούς περιορισμούς που αντιμετωπίζουν οι ευρωπαίου δανειστές, το ΔΝΤ αποδέχθηκε το στόχο του 3,5% του ΑΕΠ για πρωτογενές πλεόνασμα για λίγα χρόνια, αν και θα προτιμούσε δημοσιονομικούς στόχους πιο φιλικούς προς την ανάπτυξη του προϋπολογισμού με χαμηλότερα πρωτογενή πλεονάσματα και μεγαλύτερη ελάφρυνση του χρέους. Αλλά ενώ το Ταμείο είναι ευέλικτο όσον αφορά τους βραχυπρόθεσμους στόχου, επιμένει σε αξιόπιστα μέτρα για την επίτευξη αυτών των στόχων, συμπεριλαμβανομένων των περαιτέρω περικοπών στις συντάξεις και στη διεύρυνση της φορολογικής βάσης. Συνεπώς, μια συμφωνία σε τεχνικό επίπεδο (staff-level agreement) μπορεί να επιτευχθεί μόνο εφόσον η ελληνική βουλή ψηφίσει τις μεταρρυθμίσεις στο συνταξιοδοτικό και στο φορολογικό, συμπεριλαμβανομένης της μείωσης του αφορολόγητου που τώρα δεν «αγγίζει» το 55% των ελλήνων φορολογουμένων. Οι περικοπές θα τεθούν σε ισχύ το 2019 το αργότερο, ώστε να εξασφαλιστεί ο στόχος του 3,5% πρωτογενούς πλεονάσματος το 2018 και μετά. Για να τους χρυσώσουν το χάπι, οι πιστωτές συμφώνησαν να αφήσουν την ελληνική κυβέρνηση να ξοδέψει κατ’ επιλογή τυχόν πλεόνασμα εφόσον επιτευχθούν οι στόχοι του πρωτογενούς πλεονάσματος που έχουν τεθεί. Η ελληνική κυβέρνηση πρέπει επίσης να εφαρμόσει μέτρα ανοίγματος της αγοράς στους κλάδους της εργασίας και της ενέργειας και να σημειώσει πρόοδο στη μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων (NPLs), που σήμερα ανέρχονται στο 45% των δανείων των τραπεζών.
Ο περαιτέρω έλεγχος τις επόμενες εβδομάδες θα επικεντρωθεί στο πρωτογενές πλεόνασμα του 2016, το οποίο η ελληνική κυβέρνηση υποστηρίζει πως υπερέβη κατά 2% του ΑΕΠ έναντι στόχου 0,5%. Το ΔΝΤ αμφιβάλλει για τη βιωσιμότητα αυτού του πλεονάσματος, ακόμη και αν επιβεβαιωθεί από την Eurostat, αν μη τι άλλο επειδή ένας μεγάλος αριθμός των εκκρεμών αιτήσεων συνταξιοδότησης παραμένουν μη καταγεγραμμένες.
Ζήτησε πρόσθετα δημοσιονομικά μέτρα ύψους 2% του ΑΕΠ, δηλαδή πέρα και πάνω από ό,τι είχε συμπεριληφθεί στο αρχικό πρόγραμμα του ESM ώστε να εξασφαλιστεί ότι ο μεσοπρόθεσμος στόχος του πρωτογενούς πλεονάσματος 3,5% μπορεί να επιτευχθεί και να διατηρηθεί. Το Ταμείο συμφώνησε στην αναθεώρησε της εκτίμησής του για το δημοσιονομικό έλλειμμα, αν οι προβλέψεις του αποδειχθούν υπερβολικά απαισιόδοξες.
Αφότου επιτεύχθηκε το staff-level agreement, το ΔΝΤ αναμένεται να αποφασίσει εάν θα συμμετάσχει στο πρόγραμμα προσφέροντας χρηματοδότηση, ανάλογα με το αν το πρόγραμμα "βγαίνει" και αν οι ευρωπαίοι δανειστές συμφωνούν σε μια ουσιαστική περαιτέρω ελάφρυνση του χρέους μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του προγράμματος. Η ολοκλήρωση της αξιολόγησης είναι επίσης προϋπόθεση για να συμπεριληφθούν τα ελληνικά ομόλογα στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ, γεγονός που θα διευκολύνει την επιστροφή της Ελλάδας στις αγορές. Όλες οι πλευρές θέλουν να κλείσει η συμφωνία έτσι ώστε οι πιστωτές να προχωρήσουν στην εκταμίευση της επόμενης δόσης ύψους 86 δισ. ευρώ ώστε η χώρα να ανταποκριθεί στις δανειακές της υποχρεώσεις τον Ιούλιο του 2017.
Πώς όμως υπήρξε ένα τόσο σκληρό πακέτο μεταρρυθμίσεων, προτού οι πιστωτές αναλάβουν οποιεσδήποτε δεσμεύσεις για μείωση του χρέους και μόλις εβδομάδες μετά τις δηλώσεις Τσίπρα ότι οι απαιτήσεις του ΔΝΤ ήταν «παράλογες» και ενώ αρνήθηκε να λάβει μέτρα που θα τεθούν σε ισχύ μετά τη λήξη του προγράμματος το 2018; Απλώς και μόνο επειδή οι κυβερνήσεις της Γερμανίας και της Ολλανδίας απέκλεισαν το ενδεχόμενο περαιτέρω εκταμιεύσεων στο πλαίσιο του τρέχοντος προγράμματος, εκτός εάν συμμετείχε και το Ταμείο. Αφότου ο γερμανός υπουργός Οικονομικών Wolfgang Schäuble άφησε να εννοηθεί ότι θα υπάρξει ενδεχόμενο Grexit εν τη απουσία μεταρρυθμίσεων, ο Τσίπρας επέστρεψε στο γνώριμο παιχνίδι «της κότας», φτάνοντας στο σημείο να πει ότι ήταν βέβαιος πως η γερμανική κυβέρνηση «δεν θα άφηνε έναν εμπρηστή να παίξει με σπίρτα μέσα σε μια αποθήκη πυρομαχικών». Αλλά αν υπάρχει κάποιος που παίζει με τη φωτιά, είναι ο Τσίπρας. Μετά τον ανασχηματισμό στις αρχές Νοεμβρίου του 2016 για να επισπευσθεί η διαδικασία της αξιολόγησης, υποστήριξε ότι η Ελλάδα είχε εκπληρώσει τις δεσμεύσεις της στο πλαίσιο του προγράμματος και υπενθύμισε στους Ευρωπαίους ότι «pacta sunt servanda», μια λατινική φράση που χρησιμοποιείται συχνά από τον Schäuble. Ωστόσο, μια επιστολή από τον υπουργό Οικονομικών Ευκλείδη Τσακαλώτος στο Eurogroup αποκάλυψε πως τον Ιανουάριο η κυβέρνησή του είχε εφαρμόσει μόνο το ένα τρίτο των δεσμεύσεων για τη δεύτερη αξιολόγηση.
Ο Τσίπρας είναι διχασμένος ανάμεσα στο να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις των πιστωτών για να αποφύγει την αθέτηση πληρωμών και στο να εξευμενίσει την εκλογική του βάση μέσω μίας φλογερής ρητορικής κατά της λιτότητας. Το αποτέλεσμα αυτής της σχιζοφρενικής ημερήσιας διάταξης είναι μία διαρκής αίσθηση χάους στις διαπραγματεύσεις με την εμφανή πρόοδο που σημειώνεται τη μία μέρα, να μετατρέπεται σε αντιπαράθεση την επομένη. Καθ' όλη τη διάρκεια του 2016, το σημείο αιχμής του Τσίπρα ήταν ότι παρότι έπρεπε να λάβει σκληρά μέτρα για να ολοκληρώσει την πρώτη αξιολόγηση, κατάφερε να προστατεύσει τις βασικές συντάξεις και να μετατοπίσει τη φορολογική επιβάρυνση στους “πλούσιους”. Αυτό το αφήγημα εξανεμίστηκε μετά την επιμονή του ΔΝΤ σε περικοπές των βασικών συντάξεων και στη μείωση του αφορολόγητου προκειμένου να επιτευχθούν οι δημοσιονομικοί στόχοι. Ακόμη κι αν τελικά συμφωνηθούν χαμηλότεροι δημοσιονομικοί στόχοι μεταξύ της Ελλάδας και των ευρωπαίων εταίρων της για μετά το 2018, το ΔΝΤ επιμένει ότι οι περικοπές είναι απαραίτητες, ώστε να συμβάλουν στη μείωση της υψηλής φορολογίας των επιχειρήσεων και του εισοδήματος που έχει προκαλέσει μαζική φυγή των φορολογούμενων σε περιοχές που υπάγονται αλλού και να επεκταθεί το πρόγραμμα του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος σε εθνικό επίπεδο – ένα πιλοτικό κοινωνικό πρόγραμμα που απευθύνεται στους πραγματικά άπορους (ΔΝΤ 2017).
Με την δημοτικότητά του να έχει υποχωρήσει σε μεγάλο μέρος στα μάτια των εχεφρόνων, ο Τσίπρας τώρα διακηρύττει το τέλος της λιτότητας ισχυριζόμενος ότι τα νέα μέτρα θα είναι δημοσιονομικά ουδέτερα, καθώς και πως κάθε συσταλτικό μέτρο θα συνοδεύεται από ένα αναπτυξιακό – παρότι αυτό θα συμβεί μόνο σε περίπτωση που η Ελλάδα ξεπεράσει τους δημοσιονομικούς της στόχους. Αυτή η υπερβολή απέσπασε επευφημίες από την ταχέως συρρικνούμενη βάση στήριξής του, αλλά δεν είναι αποδεκτή από τους πιστωτές. Ο πρόεδρος του Euro Working Group, Thomas Wieser, δήλωσε σε συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στους Δελφούς στις 5 Μαρτίου, ότι η αξιολόγηση θα μπορούσε να ολοκληρωθεί ακόμη και την Παρασκευή 10 Μαρτίου. Δυστυχώς, αυτός δεν ήταν ένας χρησμός αλλά μία υπό όρους δήλωση που εξαρτάται από την προθυμία της ελληνικής κυβέρνησης να εγκαταλείψει τις πολιτικά καθοδηγούμενες απαιτήσεις της και να δράσει γρήγορα.
Ο Τσίπρας έπαιξε με τη φωτιά όταν έδωσε το επίδομα ύψους 620 εκατ. ευρώ (0,3% του ΑΕΠ) στους συνταξιούχους τον Δεκέμβριο χωρίς διαβούλευση με τους πιστωτές της Ελλάδας. Τώρα εναπόκειται σε αυτόν να αποφασίσει αν θα σβήσει τη φωτιά, αν θα την εξαπλώσει ή εάν θα αφήσει την «παράσταση» να συνεχιστεί μέχρι τον Ιούλιο. Η εστίασή του να επιτύχει μια συμφωνία που θα είναι «εύπεπτη» στη βάση που τον υποστηρίζει συνεπάγεται πως οι συνομιλίες μπορεί να συνεχιστούν σε βάθος χρόνου. Πρέπει να βρεθεί η σωστή ισορροπία μεταξύ των δύο αντικρουόμενων εκτιμήσεων. Από τη μια πλευρά, τα σκληρά μέτρα θα διαβρώσουν περαιτέρω τη δημοτικότητά του, με οχτώ στους δέκα Έλληνες να είναι ήδη απογοητευμένοι με τις επιδόσεις της κυβέρνησης και με τη συντηρητική αντιπολίτευση του κόμματος της Νέας Δημοκρατίας να υπερέχει στης δημοσκοπήσεις με ένα ευρύ προβάδισμα. Από την άλλη πλευρά, η παρατεταμένη αβεβαιότητα υπονομεύει την ανάκαμψη και αυξάνει τον κίνδυνο πως ένα τέταρτο πρόγραμμα διάσωσης και η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών θα καταστούν αναγκαία. Το πραγματικό ΑΕΠ δεν έχει φτάσει ακόμα στα επίπεδα του 2014 με τους κύριους δείκτες να δείχνουν περαιτέρω εξασθένηση.
Υπό αυτές τις συνθήκες, υπάρχουν τρία πιθανά σενάρια, το καλό, το μέτριο και το ανεπιθύμητο.
Καλό Σενάριο: Να επιτευχθεί συμφωνία σε τεχνικό επίπεδο μέχρι τα τέλη Μαρτίου και να κλείσει η αξιολόγηση στο Eurogroup της 7ης Απριλίου στη Μάλτα ή σε τηλεδιάσκεψη πριν το επόμενο Eurogroup της 22 Μαΐου (μετά το δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών στη Γαλλία στις 7 Μαΐου). Το ΔΝΤ συμφωνεί να συμμετάσχει στο πρόγραμμα και η EKT συμπεριλαμβάνει την Ελλάδα στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης (QE).
Μέτριο Σενάριο: Η αξιολόγηση δεν ολοκληρώνεται μέχρι το τέλος Μαΐου ή τα μέσα Ιουνίου (προγραμματισμένη συνεδρίαση Eurogroup για τις 15 Ιουνίου), με τη συμμετοχή του ΔΝΤ και την ένταξη της Ελλάδος στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ. Η καθυστέρηση αυτή θα πλήξει την αισιόδοξη εκτίμηση για ανάπτυξη στο 2,7% του ΑΕΠ για το 2017 και θα επιφέρει επιπλέον μέτρα για την επίτευξη 1,75% πρωτογενούς πλεονάσματος το τρέχον έτος.
Επίσης συνεχίζεται η αβεβαιότητα που θα ενισχύσει τη διάβρωση των καταθέσεων και της κεφαλαιακής βάσης.
Ανεπιθύμητο σενάριο: H αξιολόγηση φαίνεται απίθανο να ολοκληρωθεί πριν τα μέσα Ιουλίου. Σε αυτό το σενάριο, ο Αλέξης Τσίπρας μπορεί να χρησιμοποιήσει τη γενικευμένη οργή κατά των απαιτήσεων των δανειστών, που τροφοδοτείται από φιλοκυβερνητικά μέσα μαζικής ενημέρωσης και να προκαλέσει εκλογές στις αρχές Ιουλίου (θυμίζει το δημοψήφισμα που προκήρυξε τον Ιούλιο του 2015) γνωρίζοντας ότι θα χάσει αλλά ελπίζοντας να παραμείνει στο παιχνίδι ως ηγέτης της αντιπολίτευσης.
Για να αποφευχθεί το Grexit, οι ευρωπαίοι πιστωτές παρέχουν ένα δάνειο – γέφυρα για να καλύψει η Ελλάδα τις πληρωμές του Ιουλίου (όπως έκαναν τον Ιούλιο του 2015) και να διαπραγματευτούν ένα τέταρτο πρόγραμμα διάσωσης μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου στη Γερμανία. Το νέο πακέτο διάσωσης θα χρηματοδοτηθεί από τα μη χρησιμοποιημένα κεφάλαια των 86 δις. ευρώ του τρίτου πακέτου διάσωσης και τα οποία ανέρχονται σήμερα σε 54,3 δισ., καθώς επιπλέον κεφάλια είναι εξαιρετικά απίθανο να εγκριθούν από τα ευρωπαϊκά κοινοβούλια.
Από το σύνολο αυτό, το ΔΝΤ υποστηρίζει μια ρύθμιση 10 δισ. για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών λόγω της καθυστέρησης της μείωσης των μη εξυπηρετούμενων δανείων.
Η ειρωνεία είναι ότι όταν ο Αλέξης Τσίπρας ζήτησε από το ελληνικό κοινοβούλιο την εξουσιοδότηση να διαπραγματευτεί με τους πιστωτές μετά το «όχι» του δημοψηφίσματος του Ιουλίου, προσπάθησε να «πουλήσει» την προτεινόμενη συμφωνία ως μια βελτιωμένη εκδοχή αυτής που απορρίφθηκε από τους ψηφοφόρους, επειδή περιλαμβάνεται η ελάφρυνση του χρέους και ο αποκλεισμός του «σκληρού» ΔΝΤ από την τρόικα. Τώρα θα ζητά από τη Βουλή να ψηφίσει σκληρά μέτρα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους. Ο λαϊκισμός στα καλύτερά του!
* Η κα Μιράντα Ξαφά είναι senior scholar στο Center for International Governance Innovation και μέλος της ΔΕ της ΔΡΑΣΗΣ.
liberal.gr
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου