Γράφει ο Απόστολος Βρανάς
Στο πρώτο άρθρο της σειράς (www.geopolitics.com.gr/2016/10/blog-post_90.html), παρουσιάσαμε το δημογραφικό προφίλ της Ελλάδας, με τους ιθαγενείς λαούς της και τους μετανάστες που την κατοικούν. Όπως και οι Έλληνες, ο κάθε λαός εγκαταστάθηκε σε κάποια ιστορική περίοδο σε μία ‘γωνιά’ την οποία ονόμασε ‘σπίτι του’ και σε αυτό το σπίτι δημιούργησε τον πολιτισμό του, τρανό ή ασήμαντο, με τα υλικά του τόπου του, την ευφυία των ανθρώπων του και την επιρροή των γειτόνων του και άλλων σχετικά κοντινών λαών με τους οποίους εμπορευόταν. Η κύρια αιτία, όμως, της έντονης διαπολιτισμικής επαφής είναι η μετανάστευση, η οποία εμφανίζεται ως αποτέλεσμα εισβολής, οικειοθελούς μετανάστευσης ή προσφυγιάς, μαζικής μετατόπισης πληθυσμού ή μεγάλης κοινωνικής αλλαγής (π.χ., εμφάνισης νέου θρησκεύματος).
Η Διαπολιτισμική Επαφή εμφανίζει το αποτύπωμά της στη γλώσσα, στη θρησκεία, στα έθιμα, στην εκπαίδευση στις τέχνες και σε άλλα πεδία του κάθε λαού. Έτσι, για παράδειγμα, όσοι ξέρουν καλά Αγγλικά και έστω και λίγα Γαλλικά και Γερμανικά, εύκολα διαπιστώνουν ότι η πρώτη γλώσσα έχει ένα λεξιλόγιο που είναι μείγμα των λεξιλογίων των άλλων δύο· αυτό είναι αποτέλεσμα της συμβίωσης των υποταγμένων ‘γερμανό’φωνων Αγγλοσαξόνων με τους ‘γαλλό’φωνους Νορμανδούς κατακτητές τους (όπως θα δούμε όμως και παρακάτω, υπάρχει και άλλο γλωσσικό ‘υπόστρωμα’ που δε φαίνεται ...). Ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ είναι δύο θρησκείες που έχουν εξαπλωθεί πολύ πέρα από τις κοιτίδες τους, τόσο μέσα από το ζήλο τών κατηχητών τους όσο και ‘ακολουθώντας’ τούς πιστούς τους σε κατακτήσεις και μεταναστεύσεις, μετεμφυτευόμενες έτσι σε νέους λαούς. Και πάμπολλα άλλα παραδείγματα, όπως της μπαρόκ αρχιτεκτονικής στην Αμερική ή της διασποράς της πατάτας και της ντομάτας από το Νέο στον Παλαιό Κόσμο, είναι απτά αποτυπώματα διαπολιτισμικής επαφής.
Η βιαιότερη μορφή διαπολιτισμικής επαφής είναι η σύγκρουση και εξάλειψη. Έτσι, για να ξαναγυρίσουμε στην περίπτωση της Βρετανίας οἱ αρχικοί της κάτοικοι Κέλτες αφομοιώθηκαν (και κατεσφάγησαν ...) από τους κατακτητές τους Αγγλοσάξονες με αποτέλεσμα οι κελτικές γλώσσες να περιθωριοποιηθούν και να επιζήσουν στη Σκωτία και στην Ουαλία και λιγότερο στην Κορνουάλη και στη νήσο του Μανν· στην αντίθετη περίπτωση, οι μογγολικής καταγωγής Βούλγαροι κερδίσαν μία γωνιά στα ανατολικά Βαλκάνια αλλά χάσαν τη γλώσσα τους υιοθετώντας αυτήν των κατακτημένων Σλάβων· ελάχιστα στοιχεία είναι γνωστά για την αρχική τους γλώσσα ...
Στο προηγούμενο άρθρο, είχαμε παρουσιάσει τους Βλάχους, τους Σαρακατσάνους, τους Βαυαρούς και τους Αρμένιους ως παραδείγματα πολιτισμικής αφομοίωσης μικρών ομάδων μεταναστών/προσφύγων μέσα σε ένα μεγαλύτερο σύνολο. Η αφομοίωση μπορεί να είναι ολοκληρωτική (όπως των Βλάχων και των Σαρακατσαναίων) ή μερική (όπως των Αρμενίων που διατήρησαν σε μεγάλο βαθμό τη γλώσσα τους και των Βαυαρών που διατήρησαν σε κάποιο βαθμό το καθολικό δόγμα). Συνήθως, η αφομοίωση προϋποθέτει έλλειψη εισβολής και ιθαγενείς τουλάχιστον μετρίως δεκτικούς στη διαφορετικότητα.
Τέλος, υπάρχει και η συμβίωση και αλληλοεπηρεασμός όπου δύο πληθυσμιακές ομάδες (συνήθως με κάποια κοινά στοιχεία) συμβιώνουν εμπλουτίζοντας η μία τον πολιτισμό της άλλης· υποβοηθάται δε πολύ από τη δημιουργία χωριστών οικισμών, όπως στον αγγλογαλλόγωνο Καναδά, όπου τα Γαλλικά επιβίωσαν κυρίως στο Κεμπέκ λόγω της μεγάλης συγκέντρωσης γαλλόφωνου πληθυσμού ή τα Κυκλαδονήσια όπου Έλληνες Ορθόδοξοι και ΡωμαιοΚαθολικοί συμβιώνουν αρμονικά ζώντας μέχρι κάποιου ιστορικού σημείου σε γειτονικούς διακριτούς μαχαλάδες. Η επιστημονική έρευνα όμως λέει ότι η δύναμη της αφομοίωσης είναι τέτοια που συνήθως στην τρίτη ή, το πολύ, στην τέταρτη γενιά μεταναστών, δηλαδή στα δισέγγονα ή στα τρισέγγονα των αρχικών μεταναστών, τόσο η γλώσσα όσο και το θρήσκευμα εξασθενούν σημαντικά (Ζούπα, Σ., 2015)· η δύναμη της αφομοίωσης οφείλεται στην επιθυμία των ξεχωριστών ομάδων να προσομοιάσουν στο σύνολο, στην επιρροή της εκπαίδευσης και των ΜΜΕ και στους μικτούς γάμους.
Μέχρι αυτό το σημείο, η Διαπολιτισμική Επαφή φαίνεται να είναι κυρίως θετική καθώς εμπλουτίζει την κουλτούρα των εμπλεκομένων λαών. Δυστυχώς, όμως, έχει και επικίνδυνα στοιχεία τα οποία υπονομεύουν την ειρηνική συμβίωση των πληθυσμιακών ομάδων, δημιουργώντας προστριβές και τροφοδοτώντας τις αντιδράσεις της μίας ή της άλλης ομάδας.
Ένα πρώτο εγγενές αρνητικό στοιχείο είναι η τυχόν θρησκευτική ή πολιτισμική ασυμβατότητα των πληθυσμιακών ομάδων. Έτσι, για παράδειγμα, οι Ευρωπαίοι άποικοι της Βορείου Αμερικής εκδίωξαν τους Ερυθρόδερμους τόσο χάριν στην οπλική υπεροχή όσο και λόγω της πλήρους ‘οικονομικής’ ασυμβατότητας (για τους Ινδιάνους, δεν υπήρχε καν η έννοια ιδιοκτησίας της γης, πολλώ δε μάλλον η έννοια της πώλησης, αγοράς ή ενοικίασής της ...). Αντίστοιχα, το Ισλάμ αυτοτοποθετείται και ως κοσμική αρχή με χαρακτηριστικό παράδειγμα τους Έλληνες Μουσουλμάνους της Θράκης για τους οποίους η απόφαση του θρησκευτικού δικαστηρίου είναι (και νομοθετικά κατοχυρωμένα) ανώτερη αυτής του πολιτικού δικαστηρίου.
Ένα κοινωνικό χαρακτηριστικό που δημιουργεί ανισορροπίες είναι οι διαφορετικοί ρυθμοί γεννήσεων των πληθυσμιακών ομάδων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα για την Ελλάδα είναι η Μουσουλμανική κοινότητα της Θράκης και οι Ρομά, δύο ομάδες με πολύ υψηλότερο δείκτη γεννήσεων από το μέσο όρο. Για τις περιοχές όπου υπάρχει σταθερή συμβίωση με άλλες ομάδες, η υπεργεννητικότητά τους δημιουργεί εντάσεις (περισσότερες θέσεις στους φβρεφονηπιακούς σταθμούς και στα σχολεία, πλουσιοπάροχη μοριοδότηση στὰ προγράμματα επιδότησης, κ.α).
Ένα πολιτικό στοιχείο που δημιουργεί τριβές στη διαπολιτισμική επαφή είναι η στήριξη κάποιων μειονοτήτωναπό άλλα κράτη. Στην περιοχή μας τα παραδείγματα βρίθουν: η Ελλάδα μας στηρίζει τους Βορειοηπειρώτες της Αλβανίας, οι Αλβανοί τους Κοσσοβάρους του Κοσσυφοπεδίου και της Σερβίας και τους Τεττοβίτες της ΠΓΔΜ, η Τουρκία τις τουρκόφωνες μουσουλμανικές μειονότητες της Ελλάδας και της Βουλγαρίας και ούτω καθ’εξής.
Το κυριότερο, τέλος, αρνητικό είναι η ανελαστική αντιμετώπιση των μεν από τους δε, κυρίως της μειονοτικής ομάδας από τους πλειονοτικούς· είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι κάθε ένα από τα προηγούμενα αρνητικά στοιχεία σκληραίνει την όποια ανελαστικότητα. Η γκετοποίηση (όπως των Αράβων και Ασιατών στη Γαλλία και Βρετανία) δημιουργεί ‘κλειστές’ κοινωνίες μέσα στο μεγαλύτερο κοινωνικό σύνολο, οι οποίες συχνά οδηγούν στην περιθωριοποίηση και στην αντίδραση. Η χειρότερη μορφή της κοινωνικής ανελαστικότητας είναι ο ρατσισμός, φανταχτερά ιστορικά παραδείγματα του οποίου ήταν η κακομεταχείριση των μαύρων από τους λευκούς στις ΗΠΑ παρά τη χειραφέτηση των πρώτων το 1865 και οι διώξεις των Εβραίων από τους Ναζί στη Γερμανία και στις κατακτημένες χώρες της Ευρώπης.
Σὰν συμπέρασμα, μπορούμε να πούμε ότι η διαπολιτισμική επαφή έχει και θετικά αλλά και αρνητικά στοιχεία. Αλληλοεμπλουτίζει τις κουλτούρες και ‘ανοίγει’ τα μυαλά των ανθρώπων, όμως παράλληλα δημιουργεί και τριβές, όπως ακριβώς βλέπουμε και στο τρέχον μεταναστευτικό/προσφυγικό κύμα: υπάρχει καλή διάθεση από πλευράς των ιθαγενών Ελλήνων να τους δεχτούν και να τους βοηθήσουν (σήμερα πληροφορηθήκαμε ότι οι κάτοικοι της Λέσβου δεν τιμήθηκαν τελικά με το Νόμπελ Ειρήνης για το 2015 για την ανθρωπιστική τους αντιμετώπιση του περυσινού καλοκαιριού κυρίως) αρκεί να τηρηθούν κάποια όρια πέρα από τα οποία δυστυχώς αρχίζουν οι προστριβές· γενικά, και η πλειονότητα των μεταναστών/προσφύγων είναι καλοπροαίρετη απέναντι στους ντόπιους με μία μικρή όμως μειονότητα να οδηγεί σε ακρότητες και με συχνά δυσνόητες απαιτήσεις.
Στο πρώτο άρθρο της σειράς (www.geopolitics.com.gr/2016/10/blog-post_90.html), παρουσιάσαμε το δημογραφικό προφίλ της Ελλάδας, με τους ιθαγενείς λαούς της και τους μετανάστες που την κατοικούν. Όπως και οι Έλληνες, ο κάθε λαός εγκαταστάθηκε σε κάποια ιστορική περίοδο σε μία ‘γωνιά’ την οποία ονόμασε ‘σπίτι του’ και σε αυτό το σπίτι δημιούργησε τον πολιτισμό του, τρανό ή ασήμαντο, με τα υλικά του τόπου του, την ευφυία των ανθρώπων του και την επιρροή των γειτόνων του και άλλων σχετικά κοντινών λαών με τους οποίους εμπορευόταν. Η κύρια αιτία, όμως, της έντονης διαπολιτισμικής επαφής είναι η μετανάστευση, η οποία εμφανίζεται ως αποτέλεσμα εισβολής, οικειοθελούς μετανάστευσης ή προσφυγιάς, μαζικής μετατόπισης πληθυσμού ή μεγάλης κοινωνικής αλλαγής (π.χ., εμφάνισης νέου θρησκεύματος).
Η Διαπολιτισμική Επαφή εμφανίζει το αποτύπωμά της στη γλώσσα, στη θρησκεία, στα έθιμα, στην εκπαίδευση στις τέχνες και σε άλλα πεδία του κάθε λαού. Έτσι, για παράδειγμα, όσοι ξέρουν καλά Αγγλικά και έστω και λίγα Γαλλικά και Γερμανικά, εύκολα διαπιστώνουν ότι η πρώτη γλώσσα έχει ένα λεξιλόγιο που είναι μείγμα των λεξιλογίων των άλλων δύο· αυτό είναι αποτέλεσμα της συμβίωσης των υποταγμένων ‘γερμανό’φωνων Αγγλοσαξόνων με τους ‘γαλλό’φωνους Νορμανδούς κατακτητές τους (όπως θα δούμε όμως και παρακάτω, υπάρχει και άλλο γλωσσικό ‘υπόστρωμα’ που δε φαίνεται ...). Ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ είναι δύο θρησκείες που έχουν εξαπλωθεί πολύ πέρα από τις κοιτίδες τους, τόσο μέσα από το ζήλο τών κατηχητών τους όσο και ‘ακολουθώντας’ τούς πιστούς τους σε κατακτήσεις και μεταναστεύσεις, μετεμφυτευόμενες έτσι σε νέους λαούς. Και πάμπολλα άλλα παραδείγματα, όπως της μπαρόκ αρχιτεκτονικής στην Αμερική ή της διασποράς της πατάτας και της ντομάτας από το Νέο στον Παλαιό Κόσμο, είναι απτά αποτυπώματα διαπολιτισμικής επαφής.
Η βιαιότερη μορφή διαπολιτισμικής επαφής είναι η σύγκρουση και εξάλειψη. Έτσι, για να ξαναγυρίσουμε στην περίπτωση της Βρετανίας οἱ αρχικοί της κάτοικοι Κέλτες αφομοιώθηκαν (και κατεσφάγησαν ...) από τους κατακτητές τους Αγγλοσάξονες με αποτέλεσμα οι κελτικές γλώσσες να περιθωριοποιηθούν και να επιζήσουν στη Σκωτία και στην Ουαλία και λιγότερο στην Κορνουάλη και στη νήσο του Μανν· στην αντίθετη περίπτωση, οι μογγολικής καταγωγής Βούλγαροι κερδίσαν μία γωνιά στα ανατολικά Βαλκάνια αλλά χάσαν τη γλώσσα τους υιοθετώντας αυτήν των κατακτημένων Σλάβων· ελάχιστα στοιχεία είναι γνωστά για την αρχική τους γλώσσα ...
Στο προηγούμενο άρθρο, είχαμε παρουσιάσει τους Βλάχους, τους Σαρακατσάνους, τους Βαυαρούς και τους Αρμένιους ως παραδείγματα πολιτισμικής αφομοίωσης μικρών ομάδων μεταναστών/προσφύγων μέσα σε ένα μεγαλύτερο σύνολο. Η αφομοίωση μπορεί να είναι ολοκληρωτική (όπως των Βλάχων και των Σαρακατσαναίων) ή μερική (όπως των Αρμενίων που διατήρησαν σε μεγάλο βαθμό τη γλώσσα τους και των Βαυαρών που διατήρησαν σε κάποιο βαθμό το καθολικό δόγμα). Συνήθως, η αφομοίωση προϋποθέτει έλλειψη εισβολής και ιθαγενείς τουλάχιστον μετρίως δεκτικούς στη διαφορετικότητα.
Τέλος, υπάρχει και η συμβίωση και αλληλοεπηρεασμός όπου δύο πληθυσμιακές ομάδες (συνήθως με κάποια κοινά στοιχεία) συμβιώνουν εμπλουτίζοντας η μία τον πολιτισμό της άλλης· υποβοηθάται δε πολύ από τη δημιουργία χωριστών οικισμών, όπως στον αγγλογαλλόγωνο Καναδά, όπου τα Γαλλικά επιβίωσαν κυρίως στο Κεμπέκ λόγω της μεγάλης συγκέντρωσης γαλλόφωνου πληθυσμού ή τα Κυκλαδονήσια όπου Έλληνες Ορθόδοξοι και ΡωμαιοΚαθολικοί συμβιώνουν αρμονικά ζώντας μέχρι κάποιου ιστορικού σημείου σε γειτονικούς διακριτούς μαχαλάδες. Η επιστημονική έρευνα όμως λέει ότι η δύναμη της αφομοίωσης είναι τέτοια που συνήθως στην τρίτη ή, το πολύ, στην τέταρτη γενιά μεταναστών, δηλαδή στα δισέγγονα ή στα τρισέγγονα των αρχικών μεταναστών, τόσο η γλώσσα όσο και το θρήσκευμα εξασθενούν σημαντικά (Ζούπα, Σ., 2015)· η δύναμη της αφομοίωσης οφείλεται στην επιθυμία των ξεχωριστών ομάδων να προσομοιάσουν στο σύνολο, στην επιρροή της εκπαίδευσης και των ΜΜΕ και στους μικτούς γάμους.
Μέχρι αυτό το σημείο, η Διαπολιτισμική Επαφή φαίνεται να είναι κυρίως θετική καθώς εμπλουτίζει την κουλτούρα των εμπλεκομένων λαών. Δυστυχώς, όμως, έχει και επικίνδυνα στοιχεία τα οποία υπονομεύουν την ειρηνική συμβίωση των πληθυσμιακών ομάδων, δημιουργώντας προστριβές και τροφοδοτώντας τις αντιδράσεις της μίας ή της άλλης ομάδας.
Ένα πρώτο εγγενές αρνητικό στοιχείο είναι η τυχόν θρησκευτική ή πολιτισμική ασυμβατότητα των πληθυσμιακών ομάδων. Έτσι, για παράδειγμα, οι Ευρωπαίοι άποικοι της Βορείου Αμερικής εκδίωξαν τους Ερυθρόδερμους τόσο χάριν στην οπλική υπεροχή όσο και λόγω της πλήρους ‘οικονομικής’ ασυμβατότητας (για τους Ινδιάνους, δεν υπήρχε καν η έννοια ιδιοκτησίας της γης, πολλώ δε μάλλον η έννοια της πώλησης, αγοράς ή ενοικίασής της ...). Αντίστοιχα, το Ισλάμ αυτοτοποθετείται και ως κοσμική αρχή με χαρακτηριστικό παράδειγμα τους Έλληνες Μουσουλμάνους της Θράκης για τους οποίους η απόφαση του θρησκευτικού δικαστηρίου είναι (και νομοθετικά κατοχυρωμένα) ανώτερη αυτής του πολιτικού δικαστηρίου.
Ένα κοινωνικό χαρακτηριστικό που δημιουργεί ανισορροπίες είναι οι διαφορετικοί ρυθμοί γεννήσεων των πληθυσμιακών ομάδων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα για την Ελλάδα είναι η Μουσουλμανική κοινότητα της Θράκης και οι Ρομά, δύο ομάδες με πολύ υψηλότερο δείκτη γεννήσεων από το μέσο όρο. Για τις περιοχές όπου υπάρχει σταθερή συμβίωση με άλλες ομάδες, η υπεργεννητικότητά τους δημιουργεί εντάσεις (περισσότερες θέσεις στους φβρεφονηπιακούς σταθμούς και στα σχολεία, πλουσιοπάροχη μοριοδότηση στὰ προγράμματα επιδότησης, κ.α).
Ένα πολιτικό στοιχείο που δημιουργεί τριβές στη διαπολιτισμική επαφή είναι η στήριξη κάποιων μειονοτήτωναπό άλλα κράτη. Στην περιοχή μας τα παραδείγματα βρίθουν: η Ελλάδα μας στηρίζει τους Βορειοηπειρώτες της Αλβανίας, οι Αλβανοί τους Κοσσοβάρους του Κοσσυφοπεδίου και της Σερβίας και τους Τεττοβίτες της ΠΓΔΜ, η Τουρκία τις τουρκόφωνες μουσουλμανικές μειονότητες της Ελλάδας και της Βουλγαρίας και ούτω καθ’εξής.
Το κυριότερο, τέλος, αρνητικό είναι η ανελαστική αντιμετώπιση των μεν από τους δε, κυρίως της μειονοτικής ομάδας από τους πλειονοτικούς· είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι κάθε ένα από τα προηγούμενα αρνητικά στοιχεία σκληραίνει την όποια ανελαστικότητα. Η γκετοποίηση (όπως των Αράβων και Ασιατών στη Γαλλία και Βρετανία) δημιουργεί ‘κλειστές’ κοινωνίες μέσα στο μεγαλύτερο κοινωνικό σύνολο, οι οποίες συχνά οδηγούν στην περιθωριοποίηση και στην αντίδραση. Η χειρότερη μορφή της κοινωνικής ανελαστικότητας είναι ο ρατσισμός, φανταχτερά ιστορικά παραδείγματα του οποίου ήταν η κακομεταχείριση των μαύρων από τους λευκούς στις ΗΠΑ παρά τη χειραφέτηση των πρώτων το 1865 και οι διώξεις των Εβραίων από τους Ναζί στη Γερμανία και στις κατακτημένες χώρες της Ευρώπης.
Σὰν συμπέρασμα, μπορούμε να πούμε ότι η διαπολιτισμική επαφή έχει και θετικά αλλά και αρνητικά στοιχεία. Αλληλοεμπλουτίζει τις κουλτούρες και ‘ανοίγει’ τα μυαλά των ανθρώπων, όμως παράλληλα δημιουργεί και τριβές, όπως ακριβώς βλέπουμε και στο τρέχον μεταναστευτικό/προσφυγικό κύμα: υπάρχει καλή διάθεση από πλευράς των ιθαγενών Ελλήνων να τους δεχτούν και να τους βοηθήσουν (σήμερα πληροφορηθήκαμε ότι οι κάτοικοι της Λέσβου δεν τιμήθηκαν τελικά με το Νόμπελ Ειρήνης για το 2015 για την ανθρωπιστική τους αντιμετώπιση του περυσινού καλοκαιριού κυρίως) αρκεί να τηρηθούν κάποια όρια πέρα από τα οποία δυστυχώς αρχίζουν οι προστριβές· γενικά, και η πλειονότητα των μεταναστών/προσφύγων είναι καλοπροαίρετη απέναντι στους ντόπιους με μία μικρή όμως μειονότητα να οδηγεί σε ακρότητες και με συχνά δυσνόητες απαιτήσεις.
geopolitics.com.gr
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου